Dissosiyasyon kelime olarak dağılma, çözülme, ayrılma ve kopma anlamlarına gelmektedir. Dissosiyasyon tanımlanacak olursa, bir bütünlük içerisinde olan bilinç, hafıza, kimlik, duygu, algı, vücut temsili, motor kontrol ve davranışta ayrışma ve/veya süreksizlik olmasıdır (APA, 2013). Ayrıca dissosiyasyon bireyin düşünce, duygu veya davranışlarında fark edilebilir seviyede farklılıklara yol açtığı ve dissosiyatif yaşantıların, gündelik hayatta görülen basit düş kurma, dalgınlık ve unutma durumlarından başlamak üzere dissosiyatif kimlik bozukluğuna kadar uzanan bir spektrumda yer almaktadır (Altıntaş, 2017). Dissosiyatif bozukluklar, klinik psikoloji açısından erken yaşlarda başlayan tekrarlayıcı çocukluk travmalarının sebep olduğu ve travma merkezli tanıya has bir psikoterapi yöntemi ile tedavi edilebildiğinden dolayı klinik psikologların bu alanda tedaviler gerçekleştirebileceği ana psikiyatrik tanı gruplarından bir tanesidir (Öztürk, 2017).
DSM-5’te dissosiyatif bozukluklar 4 ana başlık altında toplanmaktadır. Bu başlıklardan bir tanesi dissosiyatif kimlik bozukluğudur. Dissosiyatif kimlik bozukluğu çoğu insanın bildiği üzere birçok filmde gösterilmektedir. Bu filmlere ünlü örneklerden bir tanesi Split(parçalanmış), diğeri ise Türk filmi olan Beyza’nın kadınlarıdır. Bu filmlerde gösterilen vakalar spektrumun en ağır ve en nadir görülen tablosu olarak bilinmektedir. Bazı bireylerin gözünde bu ruhsal bozukluğun sadece filmlerde olabileceği ve gerçekdışı olduğu düşüncesi mevcuttur. Ancak bakıldığı zaman dissosiyatif kimlik bozukluğu olgusunun toplumun %1’inde var olduğu gözlemlenmektedir. Bu yüzdelik şizofreni ile aynıdır. Bu yüzdelik önemli bir toplum sağlığı problemini göstermektedir. Dissosiyatif kimlik bozukluğu bir bireyde tekrarlayıcı bir şekilde diğer bir ya da birden fazla kişiliğin belirmesi, bunların kişinin hayatına kısa veya uzun süre belli aralıklarla hakim olması, bu kişiliklerin birbirini tanıması/tanımaması ve bu alter kişilikler arasında kaymaların aniden olması DKB’nin temel özellikleridir (APA, 2013). Alter kimlikler, ev sahibi(host) kimlik tarafından adlandırılırlar. Bir DKB hastasında 2 ile 10 arasında alter kimlik olabilmektedir. Bu kimlikler genellikle birbirlerinin yerini tekrarlayıcı bir şekilde alırken, hastaların bir kısmı alterleri arasında yaşanan çatışmalardan ve birbirlerine yaptıkları müdahalelerden de bahsedebilmektedir. Alterler arasında cinsel yönelim, gözlük numaraları, sağ‐sol el seçimi, el yazısı gibi özelliklerinde farklılık olduğu görülmektedir (Swica, Lewis & Lewis, 1996; Öztürk, 2009; 2017; Şar, 2018).
Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunun DSM-5 Tanı Ölçütleri
A. Kimlikte ayrışma iki ya da daha fazla farklı kişilik durumunun varlığı (bu durum bazı kültürlerde bir posesyon -ele geçirilme- yaşantısı olarak ifade edilebilir) ile kendini göstermektedir. Kimlikteki ayrışma kendilik algısı ve egemenlik algısında (sense of self and sense of agency) belirgin kesintilerle karakterizedir. Bu kesintilere duygulanım, davranış, bilinç, bellek, algı, kognisyon ve/veya somatosensoriyel işlevlerde durumla ilgili dalgalanmalar eşlik etmektedir. Bu bulgu ve belirtiler başkalarınca gözlenir ya da kişinin kendisince bildirilir.
B. Gündelik olayları, önemli kişisel bilgileri, ve/veya travmatik olayları anımsamada sıradan bir unutkanlıkla açıklanamayacak biçimde yineleyici boşluklar vardır.
C. Bu belirtiler klinik olarak belirgin rahatsızlık ya da sosyal yaşam, iş yaşamı, ya da başka önemli işlev alanlarında belirgin bozulma yaratmaktadır.
D. Bu bozukluk genel olarak kabul gören kültürel ya da dinsel bir uygulamanın normal bir parçası değildir. (Not: Çocuklarda belirtiler hayali çocukluk arkadaşlarına ya da başka fantezi oyununa bağlanamamaktadır).
E. Bu bozukluk bir maddenin doğrudan fizyolojik etkilerine (örneğin Alkol Entoksikasyonu sırasında görülen “black-out” ya da kaotik davranış) ya da başka bir tıbbi duruma (örneğin kompleks parsiyel epilepsi) bağlanamaz (APA, 2013).
Psikolog İrem Söğüt
Kaynakça
Altıntaş M. Clinical presentation of dissociative disorders]. Turkiye Klinikleri Journal of Psychiatry Special Topics 2017;10(3):161-9.
American Psychiatric Association (APA). “Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders (DSM‐5)”, Washington DC: APA, 2013.Öztürk E. “Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunun Psikoterapisi”. Psikedergi. 2009a, 2: 39‐49
Öztürk, E. “Travma ve Dissosiyasyon: Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunun Psikoterapisi Ve Aile Dinamikleri”. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 1. Baskı, 2017.
Swica Y, Lewis D.O. and Lewis M. "Child abuse and dissociative identity disorder/multiple personality disorder: the documentation of childhood maltreatment and the corroboration of symptoms." Child and Adolescent Psychiatric Clinics 5.2, 1996: 431‐448.
Şar V. Dissosiyatif Bozukluklar. Karamustafalıoğlu KO, editör. Temel ve Klinik Psikiyatri.Ankara: Güneş Tıp Kitabevleri, 2018; p.453‐61.